Ο συνηθέστερος τύπος ιλίγγου ή ζάλης που διαγιγνώσκεται και αντιμετωπίζεται καθημερινά από τους ωτορινολαρυγγολόγους είναι ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως.
Ο όρος παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως σημαίνει τον ίλιγγο που εισβάλλει ξαφνικά και απροειδοποίητα σε ορισμένες αλλαγές της θέσης της κεφαλής, όπως όταν ο ασθενής κατακλίνεται ή σηκώνεται από το κρεβάτι του ή σκύβει προς το έδαφος ή όταν στρέφει την κεφαλή του με το βλέμμα προς τα πάνω.
Πρόκειται για μια αίσθηση ότι το άτομο περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του, ενώ δεν κινείται, αδυνατώντας να συγκρατήσει την ισορροπία του σώματός του, όταν είναι όρθιο ή βαδίζει και ταυτόχρονα έχει έντονη τάση για έμετο ή κάνει και έμετο. Ο ίλιγγος είναι ψευδαίσθηση κίνησης και είναι αιτία πτώσης στο έδαφος.
Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως είναι μια διαταραχή που οφείλεται σε απορρύθμιση της λειτουργίας του συστήματος ισορροπίας, που έχει έδρα το έσω ους (έσω αυτί), η οποία όμως δεν απειλεί τη ζωή του πάσχοντος και γενικότερα δεν εξελίσσεται προοδευτικά.
Ο εμφανιζόμενος ξαφνικά ίλιγγος είναι μικρής διάρκειας (συνήθως λιγότερο από 30 δευτερόλεπτα), και συνοδεύεται από ναυτία, που μπορεί να οδηγήσει σε έντονο έμετο και ή νυσταγμό θέσεως, που σχετίζεται με τις αλλαγές θέσεως της κεφαλής. Κατά τη διάρκεια των δευτερολέπτων της οξείας εισβολής του ιλίγγου και της τάσης για έμετο, ο πάσχων πανικοβάλλεται πλημμυρίζει από άγχος και συναισθήματα ότι του έχει συμβεί κάτι κακό ή ότι ήλθε το τέλος του.
Σε πολλές περιπτώσεις όμως, η κρίση του ιλίγγου και η έντονη τάση για έμετο σύντομα εξαφανίζονται με την πρόκληση ενός εκρηκτικού εμέτου, αλλά μπορεί να επαναληφθούν για μερικά εικοσιτετράωρα, αν η κατάσταση δεν αντιμετωπιστεί με ιατρική βοήθεια.
Σε μια επιδημιολογική έρευνα που έγινε στη Γερμανία, σε γενικό πληθυσμό βρέθηκε ότι το 2.4% του πληθυσμού (3.2% των γυναικών και το 1.6% των ανδρών) είχαν εμπειρία προσβολής καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως (ΚΠΙΘ) σε κάποια περίοδο της ζωής τους (σε όλες τις ηλικίες), αλλά συνηθέστερα κατά την έκτη δεκαετία [1].
Αιτιολογία του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
Η αιτιολογία του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως είναι άγνωστη (ιδιοπαθής) και έχει πιθανότητα υποτροπών στο 15% των ασθενών, τα επόμενα χρόνια [2].
Υπάρχουν όμως περιπτώσεις ασθενών με καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως, που σχετίζονται με κάποια μικρή ή μεγάλη κρανιοεγκεφαλική κάκωση, μετά από κάποια διαταραχή του έσω ωτός, μετά από παρατεταμένη κατάκλιση, π.χ. σε οδοντιατρική καρέκλα [3] ή μετά από κάποια κρίση ημικρανίας. Περίπου το 1% του γενικού πληθυσμού και το 10% των ασθενών με ημικρανία πάσχουν από αιθουσαία ημικρανία [4, 5].
Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως είναι η συνηθέστερη αιτία ζάλης στα άτομα άνω των 65 ετών, αλλά μπορεί να εκδηλωθεί σε κάθε ηλικία. Συνήθως ο ίλιγγος εκδηλώνεται όταν κατακλίνεται ο ασθενής, στρίβοντας την κεφαλή του δεξιά ή αριστερά, ανάλογα με το έσω αυτί, στο οποίο έχει προκληθεί η διαταραχή, όταν σηκώνεται από το κρεβάτι του ή όταν σκύβει να δέσει τα κορδόνια των υποδημάτων του, συχνά όμως και κατά τη διάρκεια του ύπνου [6].
Γενικά, ενώ η κρίση ζάλης ή ο ίλιγγος είναι σύντομης διάρκειας, η διαταραγμένη ισορροπία τείνει να διαρκεί όλο το εικοσιτετράωρο. Αν ο ίλιγγος δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά συνήθως υποχωρεί μετά από 2-4 εβδομάδες. Άλλοτε όμως μπορεί να διαρκέσει για μήνες ή να υποτροπιάζει αρκετές φορές το έτος.
Ανατομικές περιοχές του έσω ωτός που συμμετέχουν στην πρόκληση καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως.
Τα ανατομικά και λειτουργικά όργανα της ακοής και της ισορροπίας έχουν έδρα στο έσω ους ή εσωτερικό αυτί. Στο έσω ους υπάρχει ο κοχλίας, που είναι το κυρίως όργανο της ακοής, η αίθουσα (ασκίδιο και το ελλειπτικό κυστίδιο) και οι ημικύκλιοι σωλήνες, που συνιστούν το αιθουσαίο σύστημα ισορροπίας του ανθρωπίνου σώματος.
Λεπτομερέστερα: Το αιθουσαίο σύστημα αποτελείται από δύο ωτολιθοφόρα όργανα (ασκίδιο και ελλειπτικό κυστίδιο) και τους 3 ημικύκλιους σωλήνες.
Α. Ωτολιθοφόρα είναι τα όργανα του έσω ωτός, στα οποία υπάρχουν μικροσκοπικοί ωτόλιθοι ή ωτοκονία και αυτά είναι το ασκίδιο και ελλειπτικό κυστίδιο.
Το ασκίδιο (saccule) είναι ένα σφαιρικό κυστίδιο της αιθουσαίας μοίρας του υμενώδους λαβυρίνθου του ωτός.
Το ελλειπτικό κυστίδιο (utricle) ανήκει στον υμενώδη λαβύρινθο του έσω ωτός.
Με τα ωτολιθοφόρα όργανα γίνεται η πρόσληψη της γραμμικής επιτάχυνσης, επομένως και της βαρύτητας.
Η ωτοκονία (ωτόλιθοι) είναι κρύσταλλοι ανθρακικού ασβεστίου, οι οποίοι προσδίδουν στα ωτολιθοφόρα όργανα ειδικό βάρος μεγαλύτερο του ύδατος, πράγμα που τα καθιστά ευαίσθητα στη βαρύτητα.
Έτσι, με κάθε αλλαγή της θέσης της κεφαλής προκαλείται μετατόπιση δυνάμεων, που γίνεται αντιληπτή από ειδικό αισθητηριακό υποδοχέα (αισθητήρας), που ανά ένας υπάρχει στο σφαιρικό και στο ελλειπτικό κυστίδιο. Από τον κάθε αισθητήρα μεταβιβάζεται η πληροφορία στον εγκέφαλο. Η πληροφορία αυτή συνδυάζεται με στατοκινητικές πληροφορίες που προέρχονται από αισθητήρια που εδράζονται σε άλλες περιοχές του σώματος με τελικό αποτέλεσμα να γίνεται αντιληπτή η θέση του σώματός μας στον τρισδιάστατο χώρο [7].
Λόγω του ανατομικού προσανατολισμού του ασκιδίου (saccule) και του ελλειπτικού κυστιδίου (utricle), το ασκίδιο δίδει πληροφορίες για την κάθετη επιτάχυνση (π.χ. η άνοδος και κάθοδος με ανελκυστήρα) [8].
Το ελλειπτικό κυστίδιο είναι ευαίσθητο στις αλλαγές της οριζόντιας κίνησης.
Β. Οι τρεις ημικύκλιοι σωλήνες.
Οι τρεις ημικύκλιοι σωλήνες (πρόσθιος, οπίσθιος και οριζόντιος) είναι γεμάτοι με υγρό, την ενδολέμφο. Οι ημικύκλιοι σωλήνες ανιχνεύουν τις περιστροφικές κινήσεις του σώματος και τη γωνιακή επιτάχυνση και είναι έτσι τοποθετημένοι, ώστε να σχηματίζουν μεταξύ τους μια τρίεδρη ορθή γωνία [9]. 
Όταν περιστρέφεται η κεφαλή, το υγρό της ενδολέμφου, λόγω αδρανείας καθυστερεί να μετακινηθεί και ασκεί πίεση στην λήκυθο (cupula), που βρίσκεται στη βάση του ημικύκλιου σωλήνα και περιέχει αισθητηριακούς υποδοχείς [10].
Οι υποδοχείς στέλνουν νευρικές ώσεις προς τον εγκέφαλο που τον πληροφορούν για τις κινήσεις της κεφαλής , καθώς επίσης για το πόσο μακριά, πόσο γρήγορα και προς ποία κατεύθυνση πρέπει να κινηθεί η κεφαλή. Η διέγερση των νευρικών υποδοχέων της ληκύθου, στέλνοντας λανθασμένα σήματα προς τον εγκέφαλο, προκαλούν τον ίλιγγο και πυροδοτούν την πρόκληση νυσταγμού στους οφθαλμούς (ακούσιες κινήσεις των οφθαλμών).
Το αιθουσαίο σύστημα είναι ζωτικής σημασίας για την ισορροπία του ανθρώπου, διότι παρέχει πληροφορίες για τη θέση της κεφαλής και τη σταθεροποίηση των μυών των οφθαλμών, επιτρέποντας στην όραση να προσλάβει τις κατάλληλες πληροφορίες.
Μηχανισμοί πρόκλησης του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
Μέσα στο ελλειπτικό κυστίδιο (utricle) υπάρχει μια κολλώδης μεμβράνη (ωτολιθική μεμβράνη) που συγκρατεί μια στιβάδα κρυστάλλων ανθρακικού ασβεστίου, που λέγεται ωτοκονία [11].
Όταν η κεφαλή είναι ακίνητη, η βαρύτητα προκαλεί τη συγκέντρωση και συγκράτηση της ωτοκονίας.
Όταν η ωτοκονία φεύγει από τη θέση της (για άγνωστους λόγους) και οι κρύσταλλοί της πέφτουν σε κάποιον από τους ημικύκλιους σωλήνες και αιωρούνται στην ενδολέμφο [καναλολιθίαση (canalithiasis)] [12] προκαλείται παροξυσμικός καλοήθης ίλιγγος θέσεως.
Το αυτό συμβαίνει και όταν η ωτοκονία μεταναστεύει και κολλάει στη λήκυθο του οπισθίου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα [λήκυθολιθίαση ή κυπελιολιθίαση (cupulothiasis)] με ορισμένες κινήσεις της κεφαλής [13].
Υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις ότι στον καλοήθη παροξυσμικό συμβαίνει τόσο ή καναλολιθίαση, όσο και ληκυθλιθίαση. Όμως η καναλολιθίαση είναι συχνότερη από την ληκυθολιθίαση ή κυπελιολιθίαση.
Παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη σοβαρότητα του ιλίγγου είναι η ταχύτητα των κινήσεων της κεφαλής, ο όγκος των κρυστάλλων που μετακινούνται και η έμφυτη ευαισθησία του ατόμου στην κίνηση.
Παρά το γεγονός ότι το ασκίδιο περιέχει και αυτό ωτοκονία, εν τούτοις η ωτοκονία του δεν μπορεί να μεταναστεύσει στο σύστημα των ημικυκλίων σωλήνων.
Οι υπότυποι του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως διακρίνονται ανάλογα από το ποιος ημικυκλικός σωλήνας συμμετέχει στην πρόκληση του ιλίγγου και από το εάν η αποσπασθείσα ωτοκονία αιωρείται μέσα στην ενδολέμφο του ημικύκλιου σωλήνα, που έχει προσβληθεί (καναλολιθίαση) ή ή είναι προσκολλημένη στη λήκυθο (λήκυθολιθίαση, cupulothiasis).
Το 81% έως 90% όλων των περιπτώσεων καλοήθους ιλίγγου θέσεως οφείλονται σε καναλολιθίαση του οπίσθιου ημικύκλιου σωλήνα και το υπόλοιπο 8% στους λοιπούς δύο ημικύκλιους σωλήνες [14, 15].
Η ωτοκονία είναι πυκνή και βαριά. Η έλξη της βαρύτητας επί της ωτοκονίας είναι η αιτία της κίνησης των ωτολίθων κάτω από φυσιολογικές συνθήκες, στέλνοντας πληροφορία στον εγκέφαλο για την κίνηση της κεφαλής
Όταν όμως παρεκτοπίζονται οι ωτόλιθοι και η κεφαλή κινείται σχετικά με τη βαρύτητα, η ωτοκονία μετακινείται μέσα σε κάποιον ημικύκλιο σωλήνα. Αυτό κάνει την ενδολέμφο να κινείται με ανώμαλο ρυθμό παρασυρόμενη από τους ωτολίθους.
Καθώς η ενδολέμφος ρέει μέσα στους ημικύκλιους σωλήνες διεγείρει τα τριχωτά κύτταρα της ληκύθου που στέλνουν στον εγκέφαλο ανώμαλα σήματα και δημιουργείται ο ίλιγγος και ο νυσταγμός.
Αν και η κεφαλή μπορεί να σταματήσει την κίνησή της, εν τούτοις ο εγκέφαλος νομίζει ότι η κεφαλή κινείται ακόμη, διότι η ωτοκονία, μέσα στον ημικύκλιο σωλήνα συνεχίζει να κινείται. Αυτό το γεγονός προκαλεί επίσης ανικανότητα του συστήματος να σταθεροποιεί τους οφθαλμούς και προκαλούνται ταχείες οφθαλμικές κινήσεις που λέγονται νυσταγμός. Γιαυτό το λόγο ο πάσχων από καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο περιγράφει ότι αισθάνεται να περιστρέφεται γύρω του το δωμάτιο.
Μόλις σταματήσει να κινείται η ωτοκονία σταθεροποιείται το σύστημα, μέχρις ότου ξανασυμβεί μια αλλαγή στη θέση της κεφαλής.
Επειδή λοιπόν έχει παρεκτοπιστεί η ωτοκονία, το σύστημα της ισορροπίας βγαίνει εκτός φυσιολογικής λειτουργίας και δημιουργείται στον πάσχοντα η αίσθηση ότι δεν μπορεί να κρατήσει την ισορροπία του σώματός του.
Όταν δεν κινείται η κεφαλή οι κρύσταλλοι του ανθρακικού ασβεστίου (ωτόλιθοι ή ωτοκονία) , επίσης δεν κινούνται, όπως και η ενδολέμφος. Αυτό έχει ως επακόλουθο τη μη διέγερση της ληκύθου και την απουσία ιλίγγου και νυσταγμού.
Πιστεύεται ότι τελικά οι κρύσταλλοι του ανθρακικού ασβεστίου διαλύονται ή οπισθοχωρούν στην αίθουσα (η κοιλότητα στην είσοδο ενός εκ των ημικυκλίων σωλήνων). Η καναλολιθίαση φαίνεται ότι εξηγεί τις περισσότερες περιπτώσεις καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου.
Στην κυπελιολιθίαση οι κρύσταλλοι των ωτολίθων έχουν προσκολληθεί στη λήκυθο του ενός εκ των τριών ημικυκλίων σωλήνων, συνήθως στον οπίσθιο κάθετο. Πιστεύεται ότι οι περισσότερες επίμονες περιπτώσεις καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως που δεν ανταποκρίνονται στη θεραπευτική επανατοποθέτηση των καναλολίθων οφείλονται σε κυπελιολιθίαση.
Συμπτώματα του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσεως εγκαθίσταται ξαφνικά, χωρίς προειδοποίηση. Η διάρκειά του μπορεί να είναι λίγες ώρες ή λίγες μέρες ή λίγες εβδομάδες ή να έρχεται και να φεύγει και να υποτροπιάζει πολλές φορές κατά τη διάρκεια του βίου. Τα συμπτώματα έχουν διαλείπουσα μορφή, δηλαδή εμφανίζονται, ιώνται και μπορεί να υποτροπιάζουν και να ποικίλουν σε διάρκεια, συχνότητα και ένταση, χωρίς να είναι απειλητικά για τη ζωή.
Παρά ταύτα, μπορεί να διαταράξουν σε απρόβλεπτο βαθμό την ποιότητα της προσωπικής, κοινωνικής και επαγγελματικής ζωής, καθώς επίσης και την ψυχολογική ισορροπία των πασχόντων. Οι πάσχοντες βρίσκονται σε κίνδυνο να υποστούν από ελαφρά έως σοβαρά ατυχήματα εξ αιτίας του κινδύνου πτώσεών τους στο έδαφος, από την απώλεια της ικανότητας του να ισορροπούν το σώμα τους. Οι πάσχοντες φοβούνται να οδηγήσουν αυτοκίνητο, μέχρις ότου αποκατασταθεί πλήρως η σωματική τους ισορροπία.
Συμπτώματα και σημεία καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
· Ζάλη
· Ίλιγγος (αίσθηση ότι όλα περιστρέφονται γύρω από τον πάσχοντα) Ο ίλιγγος είναι παροδικός και υποχωρεί μέσα σε 30 δευτερόλεπτα, όταν έχει ερεθιστεί ο οπίσθιος κάθετος ημικύκλιος σωλήνας [16]. Η κρίση του ιλίγγου μπορεί να διαρκέσει σχετικά περισσότερο (καμιά φορά περισσότερο από ένα λεπτό ένα έχει ερεθιστεί ο οριζόντιος ημικύκλιος σωλήνας [17]. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως , στις οποίες ο ίλιγγος ή η ζάλη μπορεί να επιμένουν ή άλλοτε να επιδεινώνονται, όταν αλλάζει θέση η κεφαλή του πάσχοντος [18].
· Καρηβαρία (αίσθηση βάρους στην κεφαλή)
· Αστάθεια βαδίσματος
· Αδυναμία να σταθεί όρθιος ή να βαδίσει ο ασθενής λόγω απωλείας της ισορροπίας του σώματος
· Θόλωση της οράσεως που σχετίζεται με το αίσθημα του ιλίγγου.
· Ναυτία (μπορεί να επιμένει για βραχύ χρονικό διάστημα, ακόμη και όταν έχει παρέλθει η αίσθηση του ιλίγγου).
· Έμετοι
· Νυσταγμός (αναπήδηση ή συστροφή των βολβών των οφθαλμών προς ορισμένες κατευθύνσεις)
Τα συμπτώματα και σημεία του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου, συνήθως διαρκούν λιγότερο από μισό λεπτό, αλλά κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορεί να επανεμφανιστούν και να υποχωρήσουν αρκετές φορές.
Αν δεν αντιμετωπιστεί θεραπευτικά ο ασθενής, ο ίλιγγος μπορεί να διαρκέσει συνήθως μέχρι και δύο εβδομάδες. Μπορεί όμως να υποτροπιάσει, προσδίδοντας έτσι χρονιότητα στο πρόβλημα.
Οι δραστηριότητες που πυροδοτούν την κλινική εικόνα του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως είναι μπορεί να ποικίλουν από ατόμου σε άτομο. Συνήθως όμως η ζάλη ή ο ίλλιγγος προκαλούνται με την αλλαγή της θέσης της κεφαλής και συνήθως συνοδεύονται και από νυσταγμό , δηλαδή ανώμαλες ρυθμικές κινήσεις των βολβών των οφθαλμών.
Ο ίλιγγος αποτελεί θορυβώδες σύμπτωμα που πανικοβάλλει τον πάσχοντα και τον αναγκάζει να ζητήσει επείγουσα ιατρική βοήθεια. Η αναζήτηση ωτορινολαρυγγολογικής βοήθειας επιβάλλεται αν ένας ίλιγγος υποτροπιάζει πολλές φορές μέσα σε μία εβδομάδα και αν συνοδεύεται από κάποια από τις ακόλουθες καταστάσεις:
· Επίμονος και έντονος πονοκέφαλος
· Πυρετός 38 C° ή και περισσότερο
· Διαταραχή της όρασης, απώλεια όρασης, διπλωπία
· Απώλεια της ακοής ή αιφνίδια βαρηκοΐα
· Δυσκολία στην άρθρωση του λόγου
· Αδυναμία των χεριών και των ποδιών
· Απώλεια των αισθήσεων
· Δυσχέρεια βαδίσματος, αδυναμία διατήρησης της ισορροπίας σε όρθια στάση, πτώση στο έδαφος
· Μουδιάσματα και τσιμπήματα στο σώμα
· Πόνος στο θώρακα, βραδυκαρδία ή ταχυκαρδία.
Τα παραπάνω συμπτώματα και σημεία μπορεί να δηλώνουν την ύπαρξη σοβαροτέρων προβλημάτων, όπως ένα εγκεφαλικό επεισόδιο, καρδιακή προσβολή ή κάποια άλλη ωτορινολαρυγγολογική πάθηση.
Ο ίλιγγος, που είναι το κύριο ενόχλημα, όσων πάσχουν από καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως μπορεί να εμφανιστεί στο 70% των πασχόντων. Στις περιπτώσεις εκείνες που εμφανίζουν υποτροπές του ιλίγγου επηρεάζεται σημαντικά η ποιότητα ζωής των πασχόντων [19]
Σε μια μελέτη που διήρκεσε γύρω στους 47 μήνες, η συχνότητα υποτροπής του ιλίγγου ήταν 27% και από αυτό το ποσοστό, οι μισές υποτροπές των προσβολών συνέβησαν τους πρώτους 6 μήνες [20].
Σε μια μελέτη παρακολούθησης πασχόντων από καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως βρέθηκε ότι, οι πάσχοντες μέσα στα επόμενα 10 χρόνια από την πρώτη διάγνωση του ιλίγγου, είχαν υποτροπές προσβολών ιλίγγου και μάλιστα συχνότερα στις γυναίκες, παρά στους άνδρες. Οι υποτροπές συχνά συνέβαιναν το πρώτο έτος μετά τη διάγνωση [21].
Διάγνωση του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
Η διάγνωση του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως βασίζεται στο ιστορικό του ασθενούς, την προσεκτική κλινική εξέταση και την εφαρμογή της δοκιμασίας Dix-Hallpike, όπου κάνει ο ωτορινολαρυγγολόγος στον στον ασθενή.
Κατά τη δοκιμασία Dix-Hallpike ο ασθενής κάθεται στο εξεταστικό κρεβάτι. Στην περίπτωση που ο ίλιγγος εκδηλώνεται, όταν κατακλίνεται ο ασθενής με την κεφαλή προς τα αριστερά, ο ιατρός, συλλαμβάνοντας με τα δύο χέρια του την κεφαλή του ασθενούς και στρίβοντάς τη κατά 45 μοίρες προς τα αριστερά γέρνει τον ασθενή σε ύπτια θέση και κρεμώντας την κεφαλή έξω από το κρεβάτι κατά 30 μοίρες.
Εκεί προκαλείται ο ίλιγγος , ο νυσταγμός και η τάση για έμετο. Θετική θεωρείται η δοκιμασία, όταν ο ασθενής πάθει κρίση ιλίγγου με ναυτία ή και έμετο και νυσταγμό.
Η διαφορική διάγνωση του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως από άλλες καταστάσεις περιφερικού και κεντρικού ιλίγγου γίνεται με τη λήψη του ιστορικού την κλινική εξέταση και με ειδικές εργαστηριακές ωτονευρολογικές εξετάσεις και απεικονιστικούς ελέγχους με μαγνητική και αξονική τομογραφία.
Θεραπεία του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος μπορεί να αυτοθεραπευτεί μέσα σε διάστημα εβδομάδων ή μηνών. Η συχνότητα της αυτόματης αυτοΐασης ξεπερνάει το 60%. Αν δεν εφαρμοστεί κάποια θεραπευτική παρέμβαση ο ίλιγγος επιμένει στο 30% περίπου των πασχόντων. Γιια πολλούς πάσχοντες η κατάσταση είναι αφόρητη και χορηγείται φαρμακευτική ή και φυσική θεραπεία επανατοποθέτησης της ωτοκονίας.
Σήμερα είναι γνωστόν ότι ο μηχανισμός της πρόκλησης του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως αποδίδεται στην καναλολιθίαση, δηλαδή την είσοδο ωτοκονίας μέσα στον οπίσθιο ημικύκλιο σωλήνα του έσω ωτός και σπανιότερα σε κάποιον από τους άλλους δύο ημικύκλιους σωλήνες.
Η άμεση θεραπεία του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως μπορεί να επιτευχθεί εφαρμόζοντας στον ασθενή διάφορους τύπους φυσικής αποκατάστασης της λειτουργίας του αιθουσαίου συστήματος, χωρίς τη χρήση κάποιου συμβατικού φαρμάκου. Μια ευρύτατα εφαρμοζόμενη φυσική μέθοδος άμεσης εξαφάνισης του ιλίγγου είναι η ο χειρισμός Epley (επανατοποθέτηση καναλολίθων) [22].
H μελέτη 11 κλινικών ερευνών που συνέκριναν την αποτελεσματικότητα του χειρισμού Epley με ή χωρίς εικονικό φάρμακο βρέθηκε ότι ο χειρισμός Epley ήταν ασφαλής, χωρίς επιπλοκές ή παρενέργειες με πιθανότητα υποτροπής του ιλίγγου 36% [23].
Στόχος του χειρισμού επανατοποθέτησης των καναλολίθων, είναι η μετακίνηση των σκόρπιων καναλολίθων από το υγρό με το οποίο είναι ο ημικυκλικός σωλήνας (ενδολέμφος) προς τον ευρύτερο χώρο της αίθουσας που φιλοξενεί ένα από τα ωτολιθικά όργανα του έσω ωτός [ελλειπτικό κυστίδιο (utricle)], όπου αυτά τα σωματίδια δεν δημιουργούν βλάβη και μπορούν να απορροφηθούν ευκολότερα.
Ο χειρισμός της επανατοποθέτησης των καναλολίθων γίνεται με επιδεξιότητα από εκπαιδευμένο ωτορινολαρυγγολόγο, αφού έχει αποκλείσει τη διάγνωση κάποιας άλλης σοβαρής πάθησης του έσω ωτός. Ο χειρισμός συνήθως είναι επιτυχής με 1-2 συνεδρίες.
Σε μια προοπτική μελέτη , η θεραπεία με το χειρισμό επανατοποθέτησης των καναλολίθων [Epley maneuver] ήταν αποτελεσματική στο 88% των ασθενών με καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως με συχνότητα υποτροπής του ιλίγγου το πρώτο έτος μετά τη θεραπεία μέχρι 7.5% [24].
Σε μιαν άλλη προοπτική μελέτη του χειρισμού επανατοποθέτησης των καναλολίθων , αποκαταστάθηκε ο ίλιγγος στο 91.3% των πασχόντων μετά την εφαρμογή 1 ή 2 συνεδριών του χειρισμού. Παρακολουθώντας αυτούς τους ασθενείς επί 26 και 40 μήνες, υποτροπές του ιλίγγου συνέβησαν στο 26,3% και 59% των ασθενών, αντιστοίχως [25]
Παρομοίως, σε μιαν άλλη μελέτη, το 90% των πασχόντων από καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως ανταποκρίθηκε θετικά στο χειρισμό Epley με συχνότητα υποτροπής 12%, μέσα σε 1,5 έτος [26].
Φαρμακευτικά μπορεί να ελεγχθούν τα οξέα επεισόδια ιλίγγου, με τη χορήγηση φαρμάκων που καταστέλλουν το αιθουσαίο σύστημα του έσω ωτός, όπως τα αντιισταμινικά πρώτης γενιάς (μεκλίζίνη, δραμαμίνη), αγχολυτικά (βενζοδιαζεπίνες, όπως η διαζεπάμη, φαινοδιαζινικά παράγωγα (προμεθαζίνη, προχλωροπεραζίνη), άλφα/βήτα αρενεργικοί αγωνιστές, αντιχολινεργικοί παράγοντες (σκοπολαμίνη). Τα φάρμακα μπορεί να ανακουφίσουν το σύμπτωμα του ιλίγγου και της ναυτίας (όχι σε όλους τους ασθενείς), χωρίς όμως να τα θεραπεύουν. Στα επεισόδια ιλίγγου ήπιας έντασης η φαρμακοθεραπεία δεν είναι χρήσιμη [27].
Γιαυτό, θεραπεία πρώτης εκλογής του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως είναι ο χειρισμός Epley ή χειρισμός επανατοποθέτησης καναλολίθων, ο οποίος είναι εξαιρετικά αποτελεσματικός. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις ανυποχώρητου καλοήθους ιλίγγου θέσεως μπορεί να εφαρμοστεί ειδική χειρουργική θεραπεία, η οποία όμως δεν είναι πάντοτε επιτυχής ή μπορεί να προκαλέσει μετεγχειρητικές επιπλοκές.
Παρά τη δυνατότητα επιτυχούς αντιμετώπισης μιας κρίσης καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως με χειρισμό επανατοποθέτησης καναλολίθων, οι κρίσεις ιλίγγου μπορεί να υποτροπιάσουν.
Όταν μια παθολογική διαταραχή υποτροπιάζει αναζητούνται οι αιτίες της υποτροπής και οι παράγοντες κινδύνου που επιτρέπουν την υποτροπή, όπως η έλλειψη βιταμίνης D3.
Με την εφαρμογή του χειρισμού του Gufoni [Gufoni maneuver] μπορεί να αποκατασταθεί επιτυχώς, τόσον η καναλολιθίαση, όσο και η ληκυθολιθίαση του οριζόντιου καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως.
Η έλλειψη βιταμίνης D ως παράγοντας κινδύνου πρόκλησης καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως
Σε διάφορες μελέτες περιγράφεται η σχέση μεταξύ των επιπέδων της βιταμίνης D3 στον ορό και των υποτροπών του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως [28-30].
Έχει βρεθεί ότι η έλλειψη και η ανεπάρκεια της βιταμίνης D3 σχετίζονται με τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως και την αύξηση του κινδύνου προσβολών από καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως [29].
Επίσης οι ασθενείς με υποτροπές των προσβολών ιλίγγου έχουν χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D3 στον ορό τους σε σύγκριση προς άτομα που έχουν κανονικά επίπεδα [30].
Στη σύγχρονη εποχή παρατηρείται πανδημία έλλειψης ή ανεπάρκειας βιταμίνης D3 και αυτό το γεγονός σχετίζεται με την εξέλιξη πολλών κλινικών καταστάσεων και διαταραχών [31-35].
Σε μια μελέτη βρέθηκε ότι μόλις αποκαταστάθηκαν τα ελλειπή επίπεδα της βιταμίνης D3, βελτιώθηκε η συχνότητα των υποτροπών του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως [28].
Σε άλλες έρευνες περιγράφεται ότι, βελτιώνοντας τα επίπεδα της 25 υδροξυβιταμίνης D3 παρατηρήθηκε ουσιαστική βελτίωση των υποτροπών του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως [36, 37].
Σε διάφορες έρευνες που έχουν γίνει περιγράφεται η σχέση μεταξύ του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου, της οστεοπόρωσης και της έλλειψης βιταμίνης D3, πράγμα που σημαίνει ότι ο ανώμαλος μεταβολισμός του ασβεστίου σχετίζεται με τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως.
Προκειμένου να επιβεβαιωθεί η παραπάνω συσχέτιση ο Talaat HS και οι συνεργάτες (2015) ερεύνησαν 80 ασθενείς με ιδιοπαθή ίλιγγο θέσεως (52 γυναίκες και 28 άνδρες), ηλικίας 31-71 ετών (47.6 ± 9.1).
Οι ασθενείς χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, σε 36 άτομα με υποτροπιάζοντα καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως και 44 άτομα χωρίς υποτροπιάζοντα ίλιγγο θέσεως.
Ως μάρτυρες χρησιμοποιήθηκαν 100 υγιείς εθελοντές με κατανομή γένους και ηλικίας, όπως τα άτομα της υπό μελέτη ομάδας.
Σε όλα τα άτομα που έλαβαν μέρος στην έρευνα έγινε μελέτη της οστικής πυκνότητας χρησιμοποιώντας απορροφησιομετρία ακτίνων Χ διπλής ενέργειας [Dual-energy X-ray absorptiometry] και μέτρηση της 25 υδροξυβιταμίνης D3, που είναι ο κύριος μεταβολίτης της βιταμίνης D3.
Tα αποδεκτά φυσιολογικά επίπεδα των ανωτέρω εξετάσεων ήταν το T-score > -1 και τα επίπεδα της 25 υδροξυβιταμίνης D3 > 30 ng/ml. Ανώμαλο Τ-score έδειξαν Εικοσιέξι άτομα από τους μάρτυρες (26 %), εικοσιέξι άτομα (59 %) από την ομάδα χωρίς υποτροπιάζοντα παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως και εικοσιδύο άτομα (61%) από την ομάδα με υποτροπιάζοντα παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως .
Twenty-six (26 %) subjects showed abnormal T-score in the control group; 26 (59 %) in the non-recurrent BPPV and 22 (61 %) in the recurrent BPPV group. Η στατιστική δοκιμασία Chi square test έδειξε σημαντική διαφορά μεταξύ της ομάδας των μαρτύρων και των δύο ομάδων με ίλιγγο.
Οι μάρτυρες είχαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα 25 υδροξυβιταμίνης D3 σε σύγκριση προς τις ομάδες των ασθενών με καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως (p < 0.05). Επιπλέον, η 25 υδροξυβιταμίνης D3 ήταν σημαντικά χαμηλότερη στην ομάδα με υποτροπιάζοντα καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως, σε σύγγριση με τους χωρίς υποτροπές καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως (p < 0.05). Τα αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης δείχνουν την ύπαρξη σχέσης μεταξύ της ελαττωμένης οστικής πυκνότητας και της ανάπτυξης/υποτροπής του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως.
Επιπλέον, τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D3 σχετίστηκαν με την ανάπτυξη και εκδήλωση του καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως, ενώ η πολύ μεγάλη έλλειψη βιταμίνης D3 είχε σχέση με τον υποτροπιάζοντα καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως.
Η συνύπαρξη χαμηλής οστικής πυκνότητας και υποβιταμίνωσης D3 αυτή καθ΄αυτή υποστηρικτική της σχέσης τους με τον καλοήθη παροξισμικό ίλιγγο οέσεως. Όμως η συσσώρευση ερευνών που συσχετίζουν τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο με την έλλειψη βιταμίνης D3 και την ελάττωση της οστικής πυκνότητας δείχνουν ότι πρέπει να ερευνώνται αυτές οι διαταραχές και να αντιμετωπίζονται θεραπευτικάστις περιπτώσεις ασθενών με υποτροπιάζοντα καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσεως [38].
Συνιστάται η χρησιμοποίηση ευαπορρόφητης φυσικής και όχι συνθετικής βιταμίνης D3 , η οποία είναι δυσαπορρόφητη. Φυσική βιταμίνη D3 φέρεται μέσα σε βιολογικό εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, χωρίς ΄'εκδοχα ή χημικά συντηρητικά [D3 Gkelin drops].
Κάθε σταγόνα του D3 Gkelin drops περιέχει 1000IU (Διεθνείς Μονάδες) φυσικής βιταμίνης D3. Η δοσολογία συνήθως στους ενηλίκους είναι 4000 ΙU ημερησίως. Συνιστάται όμως η μέτρηση των επιπέδων της 25 υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό του πάσχοντος, ώστε να χορηγηθεί ακριβέστερη καθημερινή δόση, μετά το φαγητό, επί 2 μήνες.
Οι ασθενείς με ιστορικό καλοήθους παροξυσμικού ιλίγγου θέσεως πρέπει να μετρούν την 25 υδροξυβιταμίνη D3, δύο φορές το χρόνο.
Tο D3 Gkelin drops σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, σε κάθε πόλη ή περιοχή της Ελλάδος (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 11.84 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [συν 2,00€ μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,86 Ευρώ)].
Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026658, 2744023768. Κινητό: 6944280764 ή στέλνοντας mail: pharmage@otenet.gr ή μέσω του e-shop της pharmagel. Αν είστε κάτοικος Κύπρου ή άλλης χώρας του εξωτερικού επικοινωνήστε μαζί μας, για να σας πληροφορήσουμε το κόστος των μεταφορικών.
Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.
Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση
1.von Brevern M, Radtke A, Lezius F, Feldmann M, Ziese T, Lempert T, Neuhauser H. Epidemiology of benign paroxysmal positional vertigo: a population based study. J Neurol Neurosurg Psychiatry.2007;78(7):710–715. [PMC free article] [PubMed]
 |
 |
|
Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης,
Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος, Διδάκτωρ της Ιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ:Διαταραχές της ισορροπίας (Ζάλη, ίλιγγος), Φωνιατρική, Ακοολογία,Διαταραχές όσφρησης-γεύσης, Ιατρική διατροφολογία, Συμπληρωματική Ιατρική, Βιταμίνη D, Κόκκινο κρασί και Υγεία, Προληπτική Ιατρική, Αντιμετώπιση του ροχαλητού, Ιατρική Εμψύχωση (Medical Life Coaching)
Ιατρείο : Φλάμπουρο Λουτρακίου, 20300, τηλ 2744023768, 6944280764, ΦΑΞ. 2741085030, e-mail:
pharmage@otenet.gr
www.gelis.gr,
www.pharmagel.gr,
www.orlpedia.gr,
www.allergopedia.gr,
www.gkelanto.gr
www.curcumin.gr
www.zinc.gr
www.gkelismedicallexikon.gr
www.ygeiaypopsifiou.gr
www.drgkelin.gr
|
Κουκούτσης Γεώργιος Ιατρός Ωτορινολαρυγγολόγος- Χειρουργός Κεφαλής & Τραχήλου Επιμελητής Α΄, Τζάνειο Νοσοκομείο Πειραιώς.
Τηλ. 69459137
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Χειρουργική Κεφαλής και Τραχήλου, Πλαστικές επεμβάσεις Ωτορινολαρυγγολογικής περιοχής, Εφαρμογές της Βοτουλινικής τοξίνης και του υαλουρονικού στην Ωτορινολαρυγγολογία, ΩΡΛ Ογκολογία, Καρκινοπροφύλαξη, ΩΡΛ Αλλεργία-Ανοσολογία-Ανοσοθεραπεία, Διαταραχές της Ακοής και της Ισορροπίας, Χειρουργική αποκατάσταση οργανικών παθήσεων του λάρυγγα, Φωνιατρική, Ενδοσκοπική ΩΡΛ Χειρουργική, Συμπληρωματική Ιατρική, Περιβαλλοντική Ιατρική, Επείγουσα Ωτορινολαρυγγολογία, Διαταραχές όσφρησης, γεύσης και του προσωπικού νεύρου.
|
 |
 |
|
Κουβίδη - Τασσού Σοφία Ιατρός , Ωτορινολαρυγγολόγος-Χειρουργός Κεφαλής & Τραχήλου.
Ιατρείο: Πλατ. Ρήγα Φεραίου 13, Ηράκλειο, Κρήτης. Τ.Κ. 71201 (Έναντι Αγ. Μηνά). Τηλ/ΦΑΞ: 2810335623, e-mail: skouvidi@hotmail.com.
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Ωτορινολαρυγγολογία Ενηλίκων και Παίδων, ΩΡΛ Αλλεργία, Διαταραχές οσφρήσεως και γεύσης, Φωνιατρική, Ακοολογία, Εφαρμογές Ακουστικών Βαρηκοΐας, Διαταραχές της Ισορροπίας, ΩΡΛ Ογκολογία, Συμπληρωματική Ιατρική, Περιβαλλοντική Ιατρική, Προληπτική Ιατρική, Πρόληψη του καρκίνου.
|
Σπυριδάκης Γ. Αντώνης Ιατρός Ωτορινολαρυγγολόγος-Χειρουργός Κεφαλής & Τραχήλου.
Δημοκρατίας 3 (έναντι εγκέφαλος )
Ρέθυμνο
74100 28310 50193 / κιν. 6987464599 antonisspyrid@yahoo.gr
http://spiridakis-orl.webnode.gr/to-iatreio/
ΙΔΙΑΙΤΕΡΑΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: ΩΡΛ Ενηλίκων και παίδων, Αλλεργική Ρινίτιδα (δερματικά τεστς, ανοσοθεραπεία), ΩΡΛ εφαρμογές βοτουλινικής τοξίνης και υαλουρονικού.
|
2.Silva C, Amorim AM, Paiva A. Benign paroxysmal positional vertigo--a review of 101 cases. Acta Otorrinolaringol Esp. 2015;66:205–9. [PubMed]
3.Tzu-Pu Chang, Yueh-Wen Lin, Pi-Yu Sung, Hsun-Yang Chuang, Hsien-Yang Chung, Wen-Ling Liao. Benign Paroxysmal Positional Vertigo after Dental Procedures: A Population-Based Case-Control Study PLoS One. 2016; 11(4): e0153092. Published online 2016 Apr 4. doi: 10.1371/journal.pone.0153092
4. Jong-Hee SohnRecent Advances in the Understanding of estibular Migraine. Behav Neurol. 2016; 2016: 1801845. Published online 2016 Oct 16. doi: 10.1155/2016/1801845
5. Yoon-Hee Cha, Robert W. Baloh. Migraine Associated Vertigo. J Clin Neurol. 2007 Sep; 3(3): 121–126. Published online 2007 Sep 20. doi: 10.3988/jcn.2007.3.3.121
6.Ichijo H. Onset time of benign paroxysmal positional vertigo. Acta Otolaryngol. 2017 Feb;137(2):144-148. doi: 10.1080/00016489.2016.1221130. Epub 2016 Aug 31.
7. George B. Wislocki, Aaron J. Ladman. Selective and histochemical staining of the otolithic membranes, cupulae and tectorial membraneof the inner ear J Anat. 1955 Jan; 89(Pt 1): 3–12.3
8. Mohsen Jamali, Soroush G. Sadeghi, Kathleen E. Cullen. Response of Vestibular Nerve Afferents Innervating Utricle and Saccule During Passive and Active Translations. J Neurophysiol. 2009 Jan; 101(1): 141–149. doi: 10.1152/jn.91066.2008
9. Andrew P. Bradshaw, Ian S. Curthoys, Michael J. Todd, John S. Magnussen, David S. Taubman, Swee T. Aw, G. Michael Halmagyi. A Mathematical Model of Human Semicircular Canal Geometry: A New Basis for Interpreting Vestibular Physiology. J Assoc Res Otolaryngol. 2010 Jun; 11(2): 145–159. Published online 2009 Dec 1. doi: 10.1007/s10162-009-0195-6
10. Kondo T, Suzuki M, Konomi U, Otsuka K, Inagaki T, Shimizu S, Ogawa Y. Changes in the cupula after disruption of the membranous labyrinth.Acta Otolaryngol. 2012 Mar;132(3):228-33. doi: 10.3109/00016489.2011.635385. Epub 2011 Dec 27.
11. Audrey P. Calzada, Ivan A. Lopez, Gail Ishiyama, Akira Ishiyama. Otolithic Membrane Damage in Patients with Endolymphatic Hydrops and Drop Attacks. Otol Neurotol. Author manuscript; available in PMC 2017 Mar 20. Published in final edited form as: Otol Neurotol. 2012 Dec; 33(9): 1593–1598. doi: 10.1097/MAO.0b013e318271c48b
12. Hall SF, Ruby RR, McClure JA. The mechanics of benign paroxysmal vertigo. J Otolaryngol. 1979 Apr; 8(2):151-8.[PubMed] [Ref list]
13. Schuknecht HF. Cupulolithiasis. Arch Otolaryngol. 1969 Dec; 90(6):765-78.[PubMed] [Ref list]
14. Cakir BO, Ercan I, Cakir ZA, Civelek S, Sayin I, Turgut S. What is the true incidence of horizontal semicircular canal benign paroxysmal positional vertigo? Otolaryngol Head Neck Surg. 2006 Mar; 134(3):451-4.[PubMed] [Ref list]
15. Tomaz A, Ganança MM, Ganança CF, Ganança FF, Caovilla HH, Harker L Benign paroxysmal positional vertigo: concomitant involvement of different semicircular canals. Ann Otol Rhinol Laryngol. 2009 Feb; 118(2):113-7. [PubMed] [Ref list]
16. DIX MR, HALLPIKE CS The pathology symptomatology and diagnosis of certain common disorders of the vestibular system. Proc R Soc Med. 1952 Jun; 45(6):341-54. [PubMed] [Ref list]
17. Baloh RW, Jacobson K, Honrubia V Horizontal semicircular canal variant of benign positional vertigo. Neurology. 1993 Dec; 43(12):2542-9. [PubMed] [Ref list]
18. Seung-Han Lee, Ji Soo Kim. Benign Paroxysmal Positional Vertigo J Clin Neurol. 2010 Jun; 6(2): 51–63. Published online 2010 Jun 30. doi: 10.3988/jcn.2010.6.2.51
19.Lopez-Escamez JA, Gamiz MJ, Fernandez-Perez A, Gomez-Fiñana M. Long-term outcome and health-related quality of life in benign paroxysmal positional vertigo. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2005;262:507–11. [PubMed]
20. Pérez P, Franco V, Cuesta P, et al. Recurrence of benign paroxysmal positional vertigo. Otol Neurotol.2012;33:437–43. [PubMed]
21. Brandt T, Huppert T, Hufner K, et al. Long-term course and relapses of vestibular and balance disorders.Restor Neurol Neurosci. 2010;28:69–82. [PubMed]
22. Semont A, Freyss G, Vitte E. Curing the BPPV with a liberatory maneuver. Adv Otorhinolaryngol. 1988; 42():290-3.[PubMed] [Ref list]
23. Hilton B, Pinder DK. The Epley (canalith repositioning) maneuver for benign paroxysmal positional vertigo.Cochrane Database Syst Rev. 2014;12:CD003162. [PubMed]
24. Lopez-Escamez JA, Gamiz MJ, Fernandez-Perez A, Gomez-Fiñana M. Long-term outcome and health-related quality of life in benign paroxysmal positional vertigo. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2005;262:507–11. [PubMed
25. Nunez RA, Cass SP, Furman JM. Short- and long-term outcomes of canalith repositioning for benign paroxysmal positional vertigo. Otolaryngol Head Neck Surg. 2000;122:647–52. [PubMed]
26. West N, Hansen S, Møller MN, Bloch SL, Klokker M. Repositioning chairs in benign paroxysmal positional vertigo: implications and clinical outcome. Arch Otorhinolaryngol. 2015 [Epub ahead of print] [PubMed]
27. Gámiz MJ, Lopez-Escamez JA. Health-related quality of life in patients over sixty years old with benign paroxysmal positional vertigo. Gerontology. 2004;50:82–6. [PubMed]
28. Büki B, Ecker M, Jünger H, Lundberg YW. Vitamin D deficiency and benign paroxysmal positioning vertigo.Med Hypotheses. 2013;80:201–4. [PMC free article] [PubMed]
29. Jeong SH, Kim JS, Shin JW, et al. Decreased serum vitamin D in idiopathic benign paroxysmal positional vertigo. J Neurol. 2013;260:832–8. [PubMed]
30. Talaat HS, Abuhadied G, Talaat AS, Abdelaal MS. Low bone mineral density and vitamin D deficiency in patients with benign positional paroxysmal vertigo. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2015;272:2249–53. [PubMed]
31. Monadi M, Heidari B, Asgharpour M, et al. Relationship between serum vitamin D and forced expiratory volume in patients with chronic obstructive pulmonary disease (COPD) Caspian J Intern Med. 2012;3:451–5.[PMC free article] [PubMed]
32. Heidari B. Knee osteoarthritis diagnosis, treatment and associated factors of progression: Part II. Caspian J Inter Med. 2011;2:249–55. [PMC free article] [PubMed]
33. Heidari B. Knee osteoarthritis prevalence, risk factors, pathogenesis and features: Part I. Caspian J Intern Med. 2011;2:205–12. [PMC free article] [PubMed]
34. Heidari B, Heidari P, Tilaki KH. Relationship between unexplained arthralgia and vitamin D deficiency: a case control study. Acta Med Iran. 2014;52:400–5. [PubMed]
35. Heidari B, Heidari P, Hajian-Tilaki K. High prevalence of vitamin D deficiency in women presenting to rheumatology clinic in north of Iran: An inverse relation with age. J Womens Health Care. 2013;2:123.
36. Talaat HS1, Kabel AM2, Khaliel LH3, Abuhadied G4, El-Naga HA5, Talaat AS6.Reduction of recurrence rate of benign paroxysmal positional vertigo by treatment of severevitamin D deficiency. Αuris Nasus Larynx. 2016 Jun;43(3):237-41. doi: 10.1016/j.anl.2015.08.009. Epub 2015 Sep 16.
37. Sheikhzadeh M1, Lotfi Y1, Mousavi A2, Heidari B3, Bakhshi E4. The effect of serum vitamin D normalization in preventing recurrences of benign paroxysmal positional vertigo: A case-control study. Caspian J Intern Med. 2016 Summer;7(3):173-177.
38. Talaat HS1, Abuhadied G, Talaat AS, Abdelaal MS.Low bone mineral density and vitamin D deficiency in patients with benign positionalparoxysmal vertigo. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2015 Sep;272(9):2249-53. doi: 10.1007/s00405-014-3175-3. Epub 2014 Jun 29
Από το 2003 ο Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης μελετά, ερευνά και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ευεργετική δράση της βιταμίνης D στον ανθρώπινο οργανισμό, έχοντας συνειδητοποιήσει την πανδημία έλλειψης βιταμίνης D στον Ελληνικό πληθυσμό. O Δρ Γκέλης με την αρθρογραφία του στην ιστοσελίδα του, www.d3gkelin.gr, ακούραστα και ακατάπαυστα εκπαιδεύει το κοινό για τη σημασία της βιταμίνης D στην πρόληψη, αλλά και στην αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων, που οφείλονται σε έλλειψη ή ανεπάρκεια της βιταμίνης D.
