Φερεκύδης Ελευθέριος, Ιατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Ομότιμος Καθηγητής Ωτορινολαρυγγολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών

υποκείμενη αιτία, αντιπροσωπεύοντας το 90% όλων των πονοκεφάλων) και τους δευτερογενείς πονοκεφάλους, οι οποίοι οφείλονται σε μια συγκεκριμένη αιτιολογία [1]

Οι πρωτογενείς πονοκέφαλοι είναι μια από τις πιο διαδεδομένες νευρολογικές διαταραχές, με ηλικία έναρξης μεταξύ 20 και 40 ετών.

Οι πιο διαδεδομένοι τύποι πρωτοπαθών πονοκεφάλων είναι ημικρανία και πονοκέφαλοι τύπου τάσεως (TTH).

Η σχέση μεταξύ της βιταμίνης D και των διαφόρων τύπων  πονοκέφαλου

Έχει παρατηρηθεί ότι,  ο επιπολασμός της κεφαλαλγίας, περιλαμβανομένης  και της ημικρανίας, επηρεάζεται από τον τόπο διαμονής και αυξάνεται, όσο αυξάνεται το γεωγραφικό πλάτος [2]. 

Τα υπάρχοντα δεδομένα έχουν δείξει  επίσης ότι το φθινόπωρο και το χειμώνα αυξάνει η συχνότητα των προσβολών κεφαλαλγίας,  ενώ το καλοκαίρι, μειώνεται ο αριθμός των προσβολών [2].

Οι εκδηλώσεις αυτών των μορφών κεφαλαλγίας φαίνεται ότι επηρεάζεται από τις εποχιακές διακυμάνσεις των επιπέδων της βιταμίνης D.

Παρά τούτο παραμένει αινιγματική η ακριβής σχέση μεταξύ της έλλειψης  ή ανεπάρκειας της βιταμίνης D και της κεφαλαλγίας.

Η εύρεση της σχέσης μεταξύ βιταμίνης D και της ημικρανίας καθίσταται ακόμη πιο δύσκολη λόγω της πολύπλοκης παθοφυσιολογίας της ημικρανίας, περιλαμβανομένων  και μεταβολικών, γενετικών και ορμονικών στοιχείων, τα οποία  επηρεάζουν την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται εισερχόμενες αισθητηριακές πληροφορίες [3]. 

Τρόποι με τους οποίους η βιταμίνη D μπορεί να επηρεάσει τους πονοκεφάλους

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους η βιταμίνη D μπορεί να επηρεάσει πρωτογενείς πονοκεφάλους όπως οι ημικρανίες.

Η φλεγμονή παίζει βασικό ρόλο στην εκδήλωση μιας ημικρανίας, μέσω της οποίας οι  φλεγμονώδεις ουσίες που παράγονται από τα μαστοκύτταρα, κυρίως στις μήνιγγες, μπορούν να ενεργοποιήσουν το τρίδυμο νεύρο, που είναι μια κύρια δομή που εμπλέκεται στον πονοκέφαλο της ημικρανίας [4, 5].

Ως εκ τούτου, ο αντιφλεγμονώδης ρόλος της βιταμίνης D μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ημικρανία. Επιπλέον, στις αλλεργίες, η συχνότητα των προσβολών της ημικρανίας των ασθενών αυξάνεται σε ορισμένες εποχές, γεγονός που υποδηλώνει και πάλι ότι η φλεγμονή (και συνεπώς η έλλειψη βιταμίνης D που προάγει τη  φλεγμονή) μπορεί να διαδραματίσει υποκείμενο ρόλο στον πρωτογενή πονοκέφαλο.

 Υπάρχει επίσης μια αντίστροφη σχέση μεταξύ της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP) και των επιπέδων βιταμίνης D. Η η συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D μπορεί να μειώσει τους φλεγμονώδεις παράγοντες όπως η CRP [6, 7].

Ωστόσο, ίσως ένας από τους πιο σημαντικούς μηχανισμούς με τους οποίους η έλλειψη της βιταμίνης D θα μπορούσε να συμβάλει στον πονοκέφαλο είναι μέσω της πιθανής ευαισθητοποίησης του δεύτερου και του τρίτου νευρώνα, που συνδέεται με τη διέγερση των αισθητηριακών υποδοχέων της κάλυψης του καλυπτικού περιτοσταίου και της κεντρικής ευαισθητοποίησης [8, 9]. 

Ένας άλλος πιθανός μηχανισμός για πονοκέφαλο που σχετίζεται με την έλλειψη της  βιταμίνης D είναι τα χαμηλά επίπεδα μαγνησίου στον ορό [10].

Το μαγνήσιο παίζει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη νευρομυϊκή αγωγή και στη νευρική μετάδοση,  αλλά επίσης δρα ως προστατευτικός παράγοντας κατά της υπερβολικής διέγερσης που προκαλεί θάνατο των νευρωνικών κυττάρων (νευρώνων).

 Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις σχετικά με τη στενή σύνδεση μεταξύ του μαγνησίου και της ημικρανίας, αλλά υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδηλώνουν την ευεργετική επίδραση του μαγνησίου σε παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύονται από χρόνιο πόνο [11]. 

Η εντερική απορρόφηση του μαγνησίου εξαρτάται από την ύπαρξη επαρκών επιπέδων της βιταμίνη D.

Επομένως η μειωμένη απορρόφηση του μαγνησίου λόγω έλλειψης βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε πονοκέφαλο τύπου τάσεως  και ημικρανία [12, 13]. 

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η συμπληρωματική χορήγηση  μαγνησίου μπορεί να είναι προστατευτική για τους ασθενείς με ημικρανία [14, 15, 16]. 

Έτσι, είναι πιθανόν ότι το όφελος που σχετίζεται με το μαγνήσιο προκαλείται εν μέρει από την απορρόφηση και την ενεργοποίηση της βιταμίνης D.

Η βιταμίνη D μειώνει επίσης την παραγωγή οξειδίου του αζώτου (ΝΟ) αναστέλλοντας την έκφραση της συνθάσης ΝΟ. Το ΝΟ είναι ένας σημαντικός βιολογικός ρυθμιστής που επηρεάζει τη νευροδιαβίβαση και την αγγειοδιαστολή και θεωρείται βασικός μεσολαβητής στην ημικρανία [17]. 

Κατά τη διάρκεια των προσβολών πονοκεφάλου αυξάνουν τα επίπεδα του ΝΟ στο πλάσμα του αίματος της σφαγίτιδας φλέβας.

 Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι οι αναστολείς της συνθάσης ΝΟ είναι αποτελεσματικοί στη θεραπεία της ημικρανίας [18].

Έχει βρεθεί ότι στα τρωκτικά, οι δότες ΝΟ μπορούν να ενισχύσουν την απελευθέρωση της πρωτεΐνης που σχετίζεται με το γονίδιο καλσιτονίνης (CGRP), η οποία προκαλεί αρτηριακή αγγειοδιαστολή και αποκοκκιοποίηση των μαστοκυττάρων στις μηνιγγίνες. Επιπλέον, το ΝΟ ελέγχει τη δραστηριότητα των νευρώνων του τριδύμου νεύρου [19]. 

Επομένως, είναι πιθανό η βιταμίνη D να μειώσει τη συχνότητα των προσβολών της ημικρανίας αναστέλλοντας την παραγωγή συνθετάσης ΝΟ.

Η βιταμίνη D επηρεάζει επίσης την απελευθέρωση της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης, οι οποίες είναι γνωστό ότι συνδέονται  με την παθογένεση της ημικρανίας [20]. 

Συγκεκριμένα, η βιταμίνη D μπορεί να επηρεάσει τη σύνθεση της σεροτονίνης μέσω υδροξυλάσης τυροσίνης. Έτσι, εκτός από τον ρόλο της στην παθογένεση της ημικρανίας, η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί επίσης να προκαλέσει κατάθλιψη, η οποία συνυπάρχει συχνά με όλους τους τύπους πονοκέφαλου [21].

Περισσότερες ενδείξεις πιθανής σύνδεσης μεταξύ 25 (OH) D και κεφαλαλγίας είναι η παρουσία VDRs, 1-άλφα-υδροξυλάσης και της πρωτεΐνης δέσμευσης βιταμίνης D (VDBP) στον εγκέφαλο, ιδιαίτερα στον υποθάλαμο [22, 23, 24]. 

Επιπλέον, το γονίδιο VDR, το οποίο βρίσκεται στο χρωμόσωμα 12q, έχει αρκετούς γνωστούς πολυμορφισμούς που μπορούν να παράγουν διαφορετικές πρωτεΐνες VDR. Οι πολυμορφισμοί TaqI και FokI VDR έχει αποδειχθεί ότι σχετίζονται με ημικρανία χωρίς αύρα και η σοβαρότητα του πονοκέφαλου βρέθηκε να είναι πιο σημαντική σε ασθενείς με ετερόζυγο FokI απ 'ό, τι σε ασθενείς με ομοζυγώτες [25]. 

Η εξήγηση αυτών των αποτελεσμάτων είναι δύσκολη, αν και μπορεί να σχετίζεται με φλεγμονή, επειδή υπάρχει η σχέση μεταξύ πολυμορφισμών της VDR και της ευαισθησίας σε διάφορες ασθένειες που σχετίζονται με τη φλεγμονή.

Όσον αφορά άλλους τύπους πρωτοπαθούς πονοκέφαλου, οι επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν μια ισχυρή σχέση μεταξύ των χαμηλών επιπέδων βιταμίνης D στον ορό και του χρόνιου μυοσκελετικού πόνου. Καθώς οι χρόνιοι ασθενείς με κεφαλαλγία εκ τάσεως μπορεί να έχουν γενικευμένο μυϊκό πόνο, ευαισθησία των μυών του κρανίου, ατροφία των μυών του τραχήλου και άλλες μυϊκές αδυναμίες [26],

θεωρείται ότι η έλλειψη βιταμίνης D συνδέεται με την κεφαλαλγία εκ τάσεως.  Επιπλέον, η αθροιστική κεφαλαλγία  εμφανίζει εποχιακή προτίμηση, με νυχτερινές κρίσεις, γεγονός που υποδηλώνει εμπλοκή του υποθάλαμου και της βιταμίνης D [27]. 

Συγκεκριμένα, το ηλιακό φως  και ο μεταβολισμός της βιταμίνης D μπορεί να είναι υπεύθυνοι για την ημερήσια και εποχιακή μεταβολή της αθροιστικής κεφαλαλγίας.

 Πράγματι, υπάρχουν αποδείξεις  για την παρουσία μειωμένων  επιπέδων  μελατονίνης σε ασθενείς με αθροιστική κεφαλαλγία, με μειωμένα επίπεδα νυκτερινής μελατονίνης στον ορό κατά τις περιόδους κρίσεων της αθροιστικής κεφαλαλγίας [28].

Επομένως, υπάρχουν αρκετές πιθανές συνδέσεις μεταξύ της έλλειψης βιταμίνης D και πονοκέφαλου

 Αν και υπάρχει σχέση μεταξύ της βιταμίνης D και της συχνότητας του πονοκέφαλου, θα πρέπει να διεξαχθεί μεγαλύτερη μελέτη για να εκτιμηθεί η σύνδεσή της με άλλα χαρακτηριστικά του  πονοκεφάλου. 

Βάσει της μελέτης της σύγχρονης βιβλιογραφίας  δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα στα οποία περιγράφεται η συμπληρωματική χορήγηση  βιταμίνης D σε όλους τους ασθενείς με πονοκέφαλο. Παρά τούτο, η καθημερινή χορήγηση βιταμίνης D3  σε επιλεγμένα άτομα με χρόνιο και καθ΄υποτροπήν πονικέφαλο μπορεί  να μειώσει τη συχνότητα του πονοκέφαλου, κυρίως σε ημικρανίες, ειδικά στα άτομα που έχουν έλλειψη ή ανεπάρκεια βιταμίνης D3.

Στους εν λόγω ασθενείς η δοσολογία καθορίζεται, αφού προηγηθεί μέτρηση των επιπέδων της 25 υδροξυβιταμίνης D3, που είναι ο κύριος μεταβολίτης της βιταμίνης D3 [29].

Ορισμοί για τα επίπεδα της βιταμίνης D3

Oι περισσότεροι ειδικοί στη βιταμίνη D  συμφωνούν ότι [30, 31]:

Σύμφωνα με τις Κλινικές Κατευθυντήριες Οδηγίες της Ενδοκρινολογικής Εταιρείας των ΗΠΑ:Έλλειψη βιταμίνης D3υπάρχει, όταν τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό < 20 ng/ml (50 nmol/L).

Ανεπάρκεια βιταμίνης D3υπάρχει, όταν τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό είναι 21-29 ng/ml (52 - 74 nmol/L).

Επάρκειαβιταμίνης D3 υπάρχει, όταν τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό είναι 30-100 ng/ml (75 - 249 nmol/L)[30, 31].

Για τη μετατροπή των nmol/lτης 25 υδροξυβιταμίνης D3 σε ng/mlπατήστε το παρακάτω:
Convert [ nmol/l ] -> [ ng/ml ] forVitaminD (25-Cholecalciferol)

Επιλογή του κατάλληλου συμπληρώματος βιταμίνης D

Επιλέγεται η φυσική και όχι η συνθετική βιταμίνη D3 που φέρεται μέσα σε βιολογικό εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και κυκλοφορεί με την εμπορική ονομασία D3 Gkelin drops.

Αυτός ο συνδυασμός αυξάνει την απορρόφηση της βιταμίνης D3 από το έντερο, καθόσον η βιταμίνη D3 ανήκει στις λιποδιαλυτές βιταμίνες. Λεπτομέρειες για τη δοσολογία της βιταμίνης D3  βλέπε: D3 Gkelin drops.

Tο D3 Gkelin drops σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, σε κάθε πόλη ή περιοχή της Ελλάδος (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 11.84 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [συν 2,00€ μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,86 Ευρώ)].

Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026658, 2744023768. Κινητό: 6944280764 ή στέλνοντας mail: pharmage@otenet.gr ή μέσω του e-shop της pharmagel. Αν είστε κάτοικος Κύπρου ή άλλης χώρας του εξωτερικού επικοινωνήστε μαζί μας, για να σας πληροφορήσουμε το κόστος των μεταφορικών.

Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.

Βιβλιογραφική τεκμηρίωση

1.Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS) The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition. Cephalalgia. 2018 Jan; 38(1):1-211.[PubMed]

2.Prakash S, Mehta NC, Dabhi AS, Lakhani O, Khilari M, Shah ND. Τhe prevalence of headache may be related with the latitude: a possible role of Vitamin D insufficiency?J Headache Pain. 2010 Aug; 11(4):301-7.[PubMed]

3.Goadsby PJ, Holland PR . An Update: Pathophysiology of Migraine. Neurol Clin. 2019 Nov; 37(4):651-671.[PubMed]

4.Levy D, Burstein R, Kainz V, Jakubowski M, Strassman AM. Mast cell degranulation activates a pain pathway underlying migraine headache.Pain. 2007 Jul; 130(1-2):166-76.[PubMed]

5.Burstein R, Noseda R, Borsook D.Migraine: multiple processes, complex pathophysiology.J Neurosci. 2015 Apr 29; 35(17):6619-29.[PubMed] [Ref list]

6.Hewison M.Antibacterial effects of vitamin D.Nat Rev Endocrinol. 2011 Jun; 7(6):337-45.[PubMed]

7.Mottaghi T, Askari G, Khorvash F, Maracy MR. Effect of Vitamin D supplementation on symptoms and C-reactive protein in migraine patients.J Res Med Sci. 2015 May; 20(5):477-82.[PubMed]

8. Kenis-Coskun O., Giray E., Gunduz O.H., Akyuz G. The effect of Vitamin D replacement on spinal inhibitory pathways in women with chronic widespread pain. J. Steroid Biochem. Mol. Biol. 2019:105488. doi: 10.1016/j.jsbmb.2019.105488. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

9. Mottaghi T., Khorvash F., Askari G., Maracy M.R., Ghiasvand R., Maghsoudi Z., Iraj B. The relationship between serum levels of vitamin D and migraine. J. Res. Med. Sci. 2013;18:S66–S70.  [PubMed] 

10. Prakash S., Shah N.D. Chronic tension-type headache with vitamin D deficiency: Casual or causal association? Headache. 2009;49:1214–1222. doi: 10.1111/j.1526-4610.2009.01483.x. [PubMed]

11. Kirkland A.E., Sarlo G.L., Holton K.F. The Role of Magnesium in Neurological Disorders. Nutrients.2018;10:730. doi: 10.3390/nu10060730. [PMC free article] [PubMed]

12. Razzaque M.S. Magnesium: Are We Consuming Enough? Nutrients. 2018;10:1863. doi: 10.3390/nu10121863. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

13. Uwitonze A.M., Razzaque M.S. Role of Magnesium in Vitamin D Activation and Function. J. Am. Osteopath. Assoc. 2018;118:181–189. doi: 10.7556/jaoa.2018.037. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

14. Nattagh-Eshtivani E., Sani M.A., Dahri M., Ghalichi F., Ghavami A., Arjang P., Tarighat-Esfanjani A. The role of nutrients in the pathogenesis and treatment of migraine headaches: Review. Biomed. Pharmacother.2018;102:317–325. doi: 10.1016/j.biopha.2018.03.059. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

15. Martin V.T., Vij B. Diet and Headache: Part 2. Headache. 2016;56:1553–1562. doi: 10.1111/head.12952.[PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

16. Orr S.L. The Evidence for the Role of Nutraceuticals in the Management of Pediatric Migraine: A Review.Curr. Pain Headache Rep. 2018;22:37. doi: 10.1007/s11916-018-0692-6. [PubMed] [CrossRef][Google Scholar]

17. Garcion E., Sindji L., Nataf S., Brachet P., Darcy F., Montero-Menei C.N. Treatment of experimental autoimmune encephalomyelitis in rat by 1,25-dihydroxyvitamin D3 leads to early effects within the central nervous system. Acta Neuropathol. 2003;105:438–448. doi: 10.1007/s00401-002-0663-0. [PubMed] [CrossRef]

18. Messlinger K., Lennerz J.K., Eberhardt M., Fischer M.J. CGRP and NO in the trigeminal system: Mechanisms and role in headache generation. Headache. 2012;52:1411–1427. doi: 10.1111/j.1526-4610.2012.02212.x. [PubMed]

19. Messlinger K., Lennerz J.K., Eberhardt M., Fischer M.J. CGRP and NO in the trigeminal system: Mechanisms and role in headache generation. Headache. 2012;52:1411–1427. doi: 10.1111/j.1526-4610.2012.02212.x. [PubMed]

20. Goadsby P.J., Holland P.R. An Update: Pathophysiology of Migraine. Neurol. Clin. 2019;37:651–671. doi: 10.1016/j.ncl.2019.07.008. [PubMed]

21. Straube S., Derry S., Straube C., Moore R.A. Vitamin D for the treatment of chronic painful conditions in adults. Cochrane Database Syst. Rev. 2015 doi: 10.1002/14651858.CD007771.pub3 [PubMed]

22. Eyles D.W., Smith S., Kinobe R., Hewison M., McGrath J.J. Distribution of the vitamin D receptor and 1 alpha-hydroxylase in human brain. J. Chem. Neuroanat. 2005;29:21–30. doi: 10.1016/j.jchemneu.2004.08.006.[PubMed]

23. Prakash S., Mehta N.C., Dabhi A.S., Lakhani O., Khilari M., Shah N.D. The prevalence of headache may be related with the latitude: A possible role of Vitamin D insufficiency? J. Headache Pain. 2010;11:301–307. doi: 10.1007/s10194-010-0223-2.  [PubMed]

24. Goadsby P.J., Holland P.R. An Update: Pathophysiology of Migraine. Neurol. Clin. 2019;37:651–671. doi: 10.1016/j.ncl.2019.07.008. [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]

25. Motaghi M., Haghjooy Javanmard S., Haghdoost F., Tajadini M., Saadatnia M., Rafiee L., Zandifar A. Relationship between vitamin D receptor gene polymorphisms and migraine without aura in an Iranian population.Biomed. Res. Int. 2013;2013:351942. doi: 10.1155/2013/351942.  [PubMed]

26. Fernández-de-Las-Peñas C., Cuadrado M.L., Arendt-Nielsen L., Ge H.Y., Pareja J.A. Increased pericranial tenderness, decreased pressure pain threshold, and headache clinical parameters in chronic tension-type headache patients. Clin. J. Pain. 2007;23:346–352. doi: 10.1097/AJP.0b013e31803b3770. [PubMed]

27. Wei D.Y., Yuan Ong J.J., Goadsby P.J. Cluster Headache: Epidemiology, Pathophysiology, Clinical Features, and Diagnosis. Ann. Indian Acad. Neurol. 2018;21:S3–S8. doi: 10.4103/aian.AIAN_349_17 [PubMed]

28. Sohn J.H., Chu M.K., Park K.Y., Ahn H.Y., Cho S.J. Vitamin D deficiency in patients with cluster headache: A preliminary study. J. Headache Pain. 2018;19:54. doi: 10.1186/s10194-018-0886-7. [PubMed]

29.Magdalena Nowaczewska, Michał Wiciński, Stanisław Osiński, and Henryk Kaźmierczak. The Role of Vitamin D in Primary Headache–from Potential Mechanism to Treatment.Nutrients. 2020 Jan; 12(1): 243.Published online 2020 Jan  17. doi: 10.3390/nu12010243

30.Bischoff-Ferrari HA1. Optimal serum 25-hydroxyvitamin D levels for multiple health outcomes. Adv Exp Med Biol. 2008;624:55-71. doi: 10.1007/978-0-387-77574-6_5.

31.Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, et al. Endocrine Society Evaluation, treatment, and prevention of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab. 2011;96:1911–30. doi: 10.1210/jc.2011-0385. [PubMed]