Ως ρινοκολπίτιδα ορίζεται η αιφνίδια εκδήλωση δύο ή περισσοτέρων συμπτωμάτων, το ένα εκ των οποίων θα πρέπει να είναι, είτε το μπούκωμα της μύτης  ή ο ρινικός κατάρρους (πρόσθιος ή οπίσθιος). Άλλα συμπτώματα είναι το αίσθημα πόνου ή πίεσης και διαταραχή ή

απώλεια της όσφρησης. Όταν αυτά τα συμπτώματα υπάρχουν για λιγότερο από 12 εβδομάδες, τότε μιλάμε για οξεία ρινοκολπίτιδα. 'Οταν τα συμπτώματα υπάρχουν για περισσότερο από 12 εβδομάδες , τότε μιλάμε ότι έχουμε χρόνια ρινοκολπίτιδα. 

Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης, Ιατρός, Οδοντίατρος, Ωτορινολαρυγγολόγος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών  τηλ. 2744023768, 6944280764,    e-mail: pharmage@otenet.gr www.gelis.gr, www.gkelanto.gr, www.allergopedia.gr, www.orlpedia.gr

Σκούρας Αθανάσιος,  Ωτορινολαρυγγολόγος τ. Διευθυντής ΩΡΛ Κλινικής, Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Χειρουργική Ωτορινολαρυγγολογία ενηλίκων και παίδων

Μαγγανάρης Αργύριος  Ωτορινολαρυγγολόγος Διευθυντής, ΩΡΛ Κλινική, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης e-mail: amanganaris@hotmail.com ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Χειρουργική Ωτορινολαρυγγολογία Ενηλίκων και παίδων, ΩΡΛ ογκολογία, Βιταμίνη D

Καρασμάνης Ηλίας Ωτορινολαρυγγολόγος, Επιμελητής Α΄, ΩΡΛ Κλινική, Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης             Τηλ. 6936672499                     e-mail: karasmanis@hotmail.com ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Χειρουργική Ωτορινολαρυγγολογία Ενηλίκων και Παίδων, Βιταμίνη D

Τζέλλας Σωτήριος Ωτορινολαρυγγολόγος          Ιατρείο ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ:  Αναγνωστοπούλου 10 (πρώην Κολοκοτρώνη)        Τηλ. 2441076403 - Κιν. 6937762256        Ιατρείο ΠΑΛΑΜΑ:  Μαντοπούλου 18, Παλαμάς Καρδίτσας τηλ. 2444300949 e-mail: tzellas80@hotmail.com

Πελτέκης Γεώργιος      Ιατρός Ωτορινολαρυγγολόγος - Χειρουργός Κεφαλής & Τραχήλου Ενηλίκων & Παίδων Κομνηνών 94, 4ος όροφος, Καλαμαριά, 55132, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2310478549 6970887816 e-mail: peltekisgeorgios@gmail.com

Κιουτσούκη Αικατερίνη Ιατρός Ωτορινολαρυγγολόγος,  e-mail: katerina_kiou@yahoo.gr

Κόντζογλου Γεώργιος Ωτορινολαρυγγολόγος, τ. Διευθυντής ΩΡΛ Κλινικής Ιπποκρατείου Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης e-mail: georgekontzo@gmail.com ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Χειρουργική Ωτορινολαρυγγολογία παίδων και ενηλίκων, Ακοολογία, Ιατρική διατροφολογία, Περιβαλλοντική Ιατρική, ΩΡΛ Αλλεργία, Συμπληρωματική Ιατρική, Βιταμίνη D

Η οξεία ρινοκολπίτιδα μπορεί να υποδιαιρεθεί σε δύο ομάδες: το κοινό κρυολόγημα/οξεία ιογενής ρινοκολπίτιδα (τα συμπτώματα εξαφανίζονται σε λιγότερο από 10 ημέρες) και την οξεία μη ιογενή/βακτηριδιακή ρινοκολπίτιδα (αύξηση των συμπτωμάτων μετά από πέντε ημέρες ή επίμονα συμπτώματα μετά από 10 ημέρες [1, 2,3].

Η πρώτη Ευρωπαϊκή διεθνής πολυκεντρική μελέτη για την επίπτωση της χρόνιας ρινοκολπίτιδας που διενήργησε το δίκτυο της ομάδας GA²LEN και ανακοινώθηκε το 2012 έγινε με κατάλληλο ερωτηματολόγιο σε τυχαία δείγματα 57,128 ατόμων ηλικίας 15-75 ετών σε 19 κέντρα δώδεκα χωρών της Ευρώπης. Η συνολική επίπτωση της χρόνιας ρινοκολπίτιδας βάσει των κριτηρίων της EP³OS ήταν 10.9% (διακύμανση 6.9-27.1) και συχνότερη στους καπνιστές [4].

Σχέση της βιταμίνης D και του ανοσοποιητικού συστήματος

Στην κλινική πράξη, ο όρος βιταμίνη D σημαίνει τη βιταμίνη D2 (φυτικής προέλευσης) και την D3 (ζωικής προέλευσης  ή αυτή που παράγεται στο δέρμα με φωτοσύνθεση από την υπεριώδη ακτινοβολία Β).

H βιταμίνη D3 είναι μια στεροειδής ορμόνη που ρυθμίζει την υγεία των οστών, ενώ ταυτόχρονα ασκεί δράσεις σε όλους τους ιστούς του σώματος, αφού έχουν εντοπιστεί, σ’αυτούς, υποδοχείς για τη βιταμίνη D3. Τα τελευταία χρόνια ερευνάται εντατικά ο ρόλος της βιταμίνης D3 στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. και αποδείχτηκε ότι ασκεί πράγματι ανοσοτροποποιητικό αποτέλεσμα [5].

Η ανοσοτροποποιητική δράση της βιταμίνης D  μπορεί να επηρεάσει και τη λειτουργία του ανώτερου και κατώτερου αναπνευστικού συστήματος. .

Τα αποτελέσματα των πρόσφατων ερευνών της λειτουργίας της βιταμίνης D3 μπορούν να εξηγήσουν πολλά σημεία της παθοφυσιολογίας, τόσον της αλλεργικής ρινίτιδας, και του άσθματος, αλλά και της χρονίας ρινοκολπίτιδας.

Βιταμίνη D3 και λοιμώξεις

Υπάρχει μια αιτιολογική σχέση μεταξύ της λειτουργίας της βιταμίνης D3 και της έμφυτης και της προσαρμοστικής ανοσίας προς τις λοιμώξεις. Οι μηχανισμοί δράσης της βιταμίνης D3 επί του ανοσοποιητικού συστήματος θα μπορούσαν να αποδοθούν σε μια παρακρινική αλληλορρύθμιση που περιορίζει τη φλεγμονή και επηρεάζει την τύχη της διαφοροποίησης των ενεργοποιημένων Τ-λεμφοκυττάρων ή την ενίσχυση της λειτουργίας των Τ-κατασταλτικών λεμφοκυττάρων [6] . Ο όρος παρακρινικός σημαίνει την έκκριση μιας ορμόνης από όργανο που δεν είναι ενδοκρινής αδένας.

Συνοπτικά μπορεί να λεχθεί ότι η βιταμίνη D3 ρυθμίζει τους μηχανισμούς που καταστέλουν τη φλεγμονώδη αντίδραση και κατευθύνει την τύχη της διαφοροποίησης των ανοσοκυττάρων. Έχει αποδειχτεί ότι η βιταμίνη D3 παίζει σημαντικό ρόλο στην [πρόληψη, αλλά και στη θεραπευτική αντιμετώπιση της χρόνιας ρινίτιδας, της χρόνιας ρινοκλοπίτιδας και του άσθματος, αφού ο αναπνευστικός βλεννογόνος ανήκει σε έναν ενιαίο αεραγωγό [7].

Βιταμίνη D3 και ανοσοπαθολογία της χρόνιας ρινοκολπίτιδας

 Ο Pinto JM, και οι συνεργάτες του βρήκαν ότι σε Αφρικανο-Αμερικανούς ασθενείς αστικών περιοχών με χρόνια ρινοκολπίτιδα υπήρχαν χαμηλά επίπεδα 25-υδροξυβιταμίνης D στον ορό τους [8].

Η βιταμίνη D φαίνεται ότι παίζει ρόλο κλειδί στην ανοσοπαθολογία της χρόνιας ρινοκολπίτιδας με ρινικούς πολύποδες και στην αλλεργική μυκητιασική ρινοκολπίτιδα. Ο Mulligan JK, και οι συνεργάτες (2011) απέδειξαν ότι στα άτομα με χρόνια ρινοκολπίτιδα και ρινικούς πολύποδες και στα άτομα με αλλεργική μυκητιασική ρινοκολπίτιδα , που είναι νόσοι οφειλόμενες σε διαταραχή των Τ2 βοηθητικών λεμφοκυττάρων παρατηρείται έλλειψη βιταμίνης D3 στον ορό τους.

Παρατήρησαν επίσης ότι οι ασθενείς με χρόνια ρινοκολπίτιδα με ρινικούς πολύποδες και οι ασθενείς με αλλεργική μυκητιασική ρινοκολπίτιδα είχαν αυξημένα δενδριτικά κύτταρα στην κυκλοφορία τους, ενώ οι ασθενείς με χρόνια ρινοκολπίτιδα χωρίς ρινικούς πολύποδες είχαν στην κυκλοφορία τους αυξημένο αριθμό μακροφάγων. Οι ασθενέις με χρόνια ρινοκολπίτιδα με ρινικούς πολύποδες και οι ασθενείς με αλλεργική μυκητιασική ρινοκολπίτιδα βρέθηκε να έχουν ανεπαρκή επίπεδα βιταμίνης D3 στον ορό τους, πράγμα που έχει αντίστροφη σχέση με τους αριθμούς των ώριμων δενδριτικών κυττάρων στην κυκλοφορία του αίματος, τους ρυθμιστικούς παράγοντες των δενδριτικών κυττάρων και την οστική διάβρωση των τοιχωμάτων των παραρρινιων κόλπων [9].

Οι ασθενείς με χρόνια ρινοκολπίτιδα χωρίς ρινικούς πολύποδες δεν επέδειξαν αλλαγή των αριθμών των δενδριτικών κυττάρων της κυκλοφορίας , σε σύγκριση με μάρτυρες, αλλά επέδειξαν αυξημένο αριθμό μακροφάγων, που ήταν ανεξάρτητος από τα επίπεδα της βιταμίνης D3 στον ορό. Επιπλέον η έλλειψη της βιταμίνης D3 βρέθηκε να σχετίζεται με σοβαρότερου βαθμού οστική διάβρωση των οστών των παραρρινίων κόλπων [9].

Οι αντιπολλαπλασιαστικές ιδιότητες της βιταμίνης D

Η βιταμίνη D3 και οι διάφορες ανάλογες προς αυτήν ουσίες, εκτός από τον κλασσικό ρόλο τους ως ρυθμιστές της ομοιοστασίας του ασβεστίου και του φωσφόρου έχουν μεταξύ των λοιπών ιδιοτήτων τους επιδείξει και αντιπολλαπλασιαστικές δράσεις.

 Αυτές οι ιδιότητες καθιστούν τη βιταμίνη D θεραπευτικό μέσο κατά των χρονίων φλεγμονωδών νόσων, περιλαμβανομένων και των ρινικών πολυπόδων. Η αύξηση της ανάπτυξης των ρινικών πολυπόδων περιλαμβάνει μια φλεγμονώδη διαδικασία και τον πολλαπλασιασμό των ινοβλαστών. Αυτοί οι δύο παράγοντες προκαλούν παρεκλίσεις στο φαινότυπο του επιθηλίου του ρινικού βλεννογόνου.

 Η Rostkowska-Nadolska B, και οι συνεργάτες απέδειξαν σε καλλιέργειες κυττάρων ινοβλαστών ασθενών με ρινικούς πολύποδες την ανασταλτική δράση της 1-άλφα, 25-διυδροξυβιταμίνης D3 ή καλσιτριόλης και της 1 άλφα, 24(R) διυδροξυβιταμίονη D3 ή τακαλσιτόλης επί του πολλαπλασιασμού των ινοβλαστών σε καλλιέργειες ρινικών πολυπόδων [10].

Σχέση της βιταμίνης D και του μεταβολισμού των οστών των παραρρίνιων κόλπων

Πρόσφατες σύγχρονες μελέτες έχουν αποδείξει ότι στους ασθενείς με χρόνια ρινοκολπίτιδα τα οστά των παραρρινίων κόλπων υφίστανται παθοφυσιολογικές αλλαγές. Σήμερα είναι γνωστό ότι η βιταμίνη D3, η βιταμίνη K2 και βαρφαρίνη βελτιώνουν το μεταβολισμό των οστών των παραραρρινίων κοιλοτήτων και είναι δυνατόν επίσης να βελτιώσουν την παθογένεση της χρόνιας ρινοκολπίτιδας.

Συγκεκριμένα ο Sugimoto I, και οι συνεργάτες (2007) εξέτασαν τη δραστηριότητα των οστεοβλαστών, που αφορούσε τις εναποθέσεις ασβεστίου και την παραγωγή οστεοκαλσίνης και κυτταροκινών σε καλλιέργεια ανθρωπίνων οστεοβλαστών. Οι οστεοβλάστες αυτοί είχαν προέλευση από τα ηθμοειδή οστά και είχαν καλλιεργηθεί προσθέτοντας, βιταμίνη D3, βιταμίνη K2 και βαρφαρίνη. Η έρευνα αυτή διενεργήθηκε με στόχο τη μελέτη των μεταβολικών αποτελεσμάτων αυτών των ουσιών επί των οστών των παραρρινίων κόλπων.

Παρατήρήθηκε ότι, τα οστά που θεραπεύτηκαν με βιταμίνη D3 και βιταμίνη K2 είχαν αυξημένη παραγωγή της οστεοκαλσίνης και αυξημένη αναλογία ενασβεστίωσης των οστεοβλαστών. Η βαρφαρίνη ανέκοψε τα προαγωγικά αποτελέσματα της βιταμίνης Κ2 με την παρουσία της βιταμίνης D3 [11].

Συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D3 από το στόμα και η πρόληψη της χρόνιας ρινοκολπίτιδας

Μιας χρόνιας ρινοκολπίτιδας προηγείται πάντοτε μια οξεία ρινοκολπίτιδα. Για να εκδηλωθεί και να επιμείνει η ρινοκολπίτιδα είναι βέβαιο ότι στις πλείστες των περιπτώσεων υπάρχει διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος.

Γιαυτό σε όλες τις περιπτώσεις κρυολογήματος, επίμονης ρινοφαρυγγίτιδας και επίμονων συμπτωμάτων ρινοκολπίτιδας είναι χρήσιμο να μετρώνται τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό. Η 25-υδροξυβιταμίνης D3 είναι ο βασικός μεταβολίτης της βιταμίνης D3.

Αν βρεθούν επίπεδα 25-υδροξυβιταμίνης D3 μικρότερα των 30ng/ml υπάρχει ανεπάρκεια της βιταμίνης D3. Αν βρεθούν επίπεδα κάτω των 20ng/ml υπάρχει έλλειψη βιταμίνης D3.

Αν και είναι ακόμη συζητήσιμο το επίπεδο της 25-υδροξυβιταμίνης D3 στον ορό που είναι το βέλτιστο, συνιστάται η αύξηση της πρόσληψης βιταμίνης D3 και η λογική έκθεση στο ηλιακό φως για να διατηρηθεί η 25-υδροξυβιταμίνη D ορού τουλάχιστον 30 ng/mL (75 nmol/L) και κατά προτίμηση στα 40-60 ng/mL (100-150 nmol/L) για να επιτευχθούν τα βέλτιστα συνολικά οφέλη για την υγεία της βιταμίνης D [12].

Σε κάθε περίπτωση που τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3 είναι μικρότερα από τα 30ng/ml μπορεί να χορηγηθεί συμπληρωματική χορήγηση βιταμίνης D3 από το στόμα.

Επιλέγεται το σκεύασμα βιταμίνης D3 (χοληκαλσιφερόλη) [D3-Gkelin drops (φυσική και όχι συνθετική βιταμίνη D3 σε βιολογικό εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο)], του οποίου η απορροφητικότητα από το έντερο είναι η μεγαλύτερη δυνατή.

Υπενθυμίζεται ότι η βιταμίνη D3 είναι λιποδιαλυτή βιταμίνη και γιαυτό το ελαιόλαδο εξασφαλίζει την απορρόφησή της από το έντερο.

Χορηγούνται καθημερινά από το στόμα στους ενήλικες 4 σταγόνες D3-Gkelin drops, μετά το γεύμα, επί 2 συνεχείς μήνες. Στη συνέχεια να ξαναμετρώνται τα επίπεδα της 25-υδροξυβιταμίνης D3, τα οποία πρέπει να παραμένουν σταθερά πάνω από 30ng/ml.

Βιταμίνη D3 μπορεί επίσης να φωτοσυνθέσει στο δέρμα του αν εκτεθεί στην ηλιακή ακτινοβολία, τους καλοκαιρινούς μήνες το μεσημέρι 12-1μμ, για δέκα-δώδεκα λεπτά, ώστε την επομένη ημέρα να φαίνεται ελαφρό ερύθημα στο δέρμα.

Τις μεσημβρινές ώρες επικρατεί η υπεριώδης ακτινοβολία Β, η οποία ευθύνεται για τη φωτοσύνθεση της προβιταμίνης D3 στο δέρμα. Αν δεν μπορεί να εκτεθεί κανείς καθημερινά στην ηλιακή ακτινοβολία, αρκούν τις περισσότερες φορές και οι δύο φορές την εβδομάδα. Αν είναι ανέφικτη η έκθεση στον ήλιο, για διάφορους λόγους, συνιστάται η λήψη 3-4 σταγόνων D3-Gkelin, καθημερινά και τους καλοκαιρινούς μήνες.

Η ανοσοτροποποιητική δράση της βιταμίνης D3 (χοληκαλσιφερόλης) προστατεύει τον οργανισμό από
τις λοιμώξεις και επιταχύνει τη θεραπεία των λοιμωδών νόσων του αναπνευστικού συστήματος που γίνεται με διάφορα φάρμακα.

Η λειτουργία του βλεννοκροσσωτού επιθηλίου του ρινικού βλεννογόνου και των παραρρίνιων κόλπων είναι υπολειτουργική τόσο στην οξεία, όσο και στη χρόνια ρινοκολπίτιδα. Εκτός από τα αντιβιοτικά, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι χρήσιμα, ο πάσχων βλεννογόνος μιας χρόνιας ρινοκολπίτιδας μπορεί να αποκατασταθεί ταχύτερα όταν αποκατασταθεί η αμυντική του λειτουργία με τα επαρκή επίπεδα της βιταμίνης D3, αλλά και με την καθημερινή επί τρίωρο για 15 ημέρες εφαρμογή ρονοπλύσεων με ψεκασμούς υπέρτονου διαλύματος φυσιολογικού ορού, τριών νατριούχων αλάτων, ουδέτερου pH, του γνωστού Osmoclean Hypertonic Nasals pray.

Το Osmoclean Hypertonic Nasal spray απομακρίνει τις λιμνάζουσες εκκρίσεις, απομακρύνοντας έτσι και τους τοξικούς χημικούς μεσολαβητές της φλεγμονής και αποσυμφορεί με φυσικό τρόπο το ρινικό βλεννογόνο, πράγμα που βελτιώνει την οξυγόνωσή του.

Αφού απομακρυνθούν οι εκκρίσεις από τις ρινικές θαλάμες μπορεί κανείς να βελτιώσει και τη λειτουργικότητα του ρινικού βλεννογόνου, κάνοντας ρινικούς ψεκασμούς, λίγη ώρα μετα τους ψεκασμούς με το Osmoclean Hypertonic Nasals pray με το Rhinosisam nasal spray (σησαμέλαιο, μαστιχέλαιο και βιταμίνη Ε).

Το σησαμέλαιο είναι ευεργετικό μαλακτικό του ρινικού βλεννογόνου, που μαλακώνει τις σκληρές και ξηρές
εκκρίσεις και περιέχει βιταμίνη Ε. Το μαστιχέλαιο έχει μικροβιοκτόνες τοπικές ιδιότητες και δεν επιτρέπει την ανάπτυξη και τη χρονιότητα μιας ενδορρινικής βακτηριδιακής λοίμωξης. Τέλος η καθαρή βιταμίνη Ε είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό που απομακρύνει τις ελεύθερες ρίζες οξυγόνου από το ρινικό βλεννογόνο, πράγμα που συμβάλλει στην επανενεργοποίηση της λειτουργικότητάς του.

Επιβάλλεται η συνεχής χρήση του Osmoclean και του Rhinosisam επί ένα συνεχόμενο μήνα, διότι έτσι επιτυγχάνεται η πλήρης αποκατάσταση της λειτουργίας του ρινικού βλεννογόνου και η εξαφάνιση των συμπτωμάτων της χρόνιας ρινοκλπίτιδας.

Tο D3 Gkelin drops σας αποστέλλεται ταχυδρομικά, σε κάθε πόλη ή περιοχή της Ελλάδος (Ταχυμεταφορές Speedex) στην τιμή των 11.84 Ευρώ περιλαμβανομένου του ΦΠΑ [συν 2,00€ μεταφορικά + 1,86 αντικαταβολή (σύνολο 3,86 Ευρώ)].

Μπορείτε να το παραγγείλετε τηλεφωνώντας: Σταθερό: 2741026658, 2744023768. Κινητό: 6944280764 ή στέλνοντας mail: pharmage@otenet.gr ή μέσω του e-shop της pharmagel. Αν είστε κάτοικος Κύπρου ή άλλης χώρας του εξωτερικού επικοινωνήστε μαζί μας, για να σας πληροφορήσουμε το κόστος των μεταφορικών.

Ώρες επικοινωνίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 10.00π.μ-13.00 μμ.
Τις υπόλοιπες ημέρες και ώρες μπορείτε να το παραγγέλλετε, στέλνοντας mail στη διεύθυνση pharmage@otenet.gr, ή με SMS γράφοντας ονοματεπώνυμο, ταχυδρομική διεύθυνση, ταχυδρομικό τομέα, τηλέφωνο επικοινωνίας.

Βιβλιογραφία

1. Ah-See KW, Evans AS. Sinusitis and its management. BMJ 2007;334(7589):358-361.

2. Fokkens W, Lund V, Mullol J. European position paper on rhinosinusitis andnasal polyps 2007. Rhinol Suppl 2007;(20):1-136.

3. Rosenfeld RM, Andes D, Bhattacharyya N, et al. Clinical practice guideline:adult sinusitis. Otolaryngol Head Neck Surg 2007;137(3 Suppl):S1-31.http://dx.doi.org/10.1016/j.otohns.2007.06.726

4. Hastan D, Fokkens WJ, Bachert C, Newson RB, Bislimovska J, Bockelbrink A, Bousquet PJ, Brozek G, Bruno A, Dahlén SE, Forsberg B, Gunnbjörnsdóttir M, Kasper L, Krämer U, Kowalski ML, Lange B, Lundbäck B, Salagean E, Todo-Bom A, Tomassen P, Toskala E, van Drunen CM, Bousquet J, Zuberbier T, Jarvis D, Burney P. Chronic rhinosinusitis in Europe--an underestimated disease. A GA²LEN study. Allergy. 2011 Sep;66(9):1216-23. doi: 10.1111/j.1398-9995.2011.02646.x. Epub 2011 May 24.

5. Hewison M. Vitamin D and immune function: Autocrine, paracrine or endocrine? Scand J Clin Lab Invest Suppl. 2012;243:92-102.

6. Akbar NA, Zacharek MA Vitamin D: immunomodulation of asthma, allergic rhinitis, and chronic rhinosinusitis. Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg. 2011 Jun;19(3):224-8.

7. Abuzeid WM, Akbar NA, Zacharek MA. Vitamin D and chronic rhinitis. Curr Opin Allergy Clin Immunol. 2012 Feb;12(1):13-7.

8. Pinto JM, Schneider J, Perez R, DeTineo M, Baroody FM, Naclerio RM.

Rhinology. 2007 Sep;45(3):208-13. Serum 25-hydroxyvitamin D levels are lower in urban African American subjects with chronic rhinosinusitis. J Allergy Clin Immunol. 2008 Aug;122(2):415-7.

9. Mulligan JK, Bleier BS, O'Connell B, Mulligan RM, Wagner C, Schlosser RJ. Vitamin D3 correlates inversely with systemic dendritic cell numbers and bone erosion in chronic rhinosinusitis with nasal polyps and allergic fungal rhinosinusitis. Clin Exp Immunol. 2011 Jun;164(3):312-20.

10. Rostkowska-Nadolska B, Fraczek M, Gawron W, Latocha M. Influence of vitamin D(3) analogues in combination with budesonid R on proliferation of nasal polyp fibroblasts. Acta Biochim Pol. 2009;56(2):235-42. Epub 2009 Jun 6.

11. Sugimoto I, Hirakawa K, Ishino T, Takeno S, Yajin K. Vitamin D3, vitamin K2, and warfarin regulate bone metabolism in human paranasal sinus bones. Rhinology. 2007 Sep;45(3):208-13.

12. Charoenngam N, Holick MF. Immunologic Effects of Vitamin D on Human Health and Disease.Nutrients. 2020 Jul 15;12(7):2097. doi: 10.3390/nu12072097.